نوروز و آداب و رسوم آن

علاوه بر جشن نوروز و سنت های آن، نوروز وجه دیگری دارد و آن تقویم جلالی است. تقویم جلالی گاه شماری ایرانی است که بعد از اسلام و در دوره ملکشاه سلجوقی توسط ستاره شناسان زبده شکل گرفت.
آن ها روز اول بهار را روز ورود آفتاب به برج حمل و جشن نوروز دانستند و جایگاه آن را تثبیت کردند. آن ها برای ثابت ماندن نوروز تدبیری اندیشیدند و سال کبیسه را ابداع کردند و از سال 392 نوروز بر اساس این تقویم جشن گرفته می شود. از اسناد تاریخی چنین بر می‌آید که در دربار شاهان پارسی پنج روز نخستین، نوروز عامه یا نوروز کوچک بوده که شاهان در آن روز بارعام می‌دادند و به دادخواهی می‌نشستند و مردم نیز به جشن و سرور می پرداختند؛ روز ششم فروردین مختص شاه و درباریان بود که به آن نوروز بزرگ می گفتند.
فروهرها و خانه تکانی
ماه فروردین به فروهرها یا فروشی ها تعلق دارد و جشن نوروز نیز نمادی از بیداری طبیعت از خواب زمستانی است که به رستاخیز و حیات منتهی می شود. فروهر یکی از نیروهای غیر مادی در وجود انسان است؛ نوعی همزاد آدمیان که پیش از آفرینش مادی انسان ها در جهان معنوی به وجود می آید و پس از مرگ آدمیان دوباره به جایگاه نخستین خویش باز می گردد.
فروهر نیرویی است که با مرگ تن از بین نمی رود و فروهرها سالی یک بار برای دیدار از بازماندگان خود به زمین باز می گردند و در صورتی که خانه را پاکیزه و درخشنده ببینند، وجودشان برای ساکنین خانه خیر و برکت به همراه خواهد داشت؛ اما اگر فرورهرها خانه را آشفته و کثیف ببینند، برکت نخواسته و آن را رها می کنند. حضور فروهرها از طلیعه فروردین و نوروز آغاز می شود و تا دهم فروردین و به روایتی تا نوزدهم آن ادامه می یابد. در گذشته مراسم آتش افروزی بر بالای بام ها انجام می شد تا راه خانه ها را به فروهرها نشان دهند.
سنت خانه تکانی هنوز هم پابرجاست و ایرانیان از اواسط اسفند ماه می کوشند تا خانه های خود را تمیز و پاکیزه کنند. آن ها با این کار نمادین نه تنها گرد و غبار را از خانه های خود می روبند، بلکه قصد دارند آلودگی های روح و جان را نیز پالایش کرده و با روح و جانی پاکیزه به استقبال بهار بروند.
چهارشنبه سوری
چهارشنبه سوری یکی از کهن ترین آداب و رسوم ایران بوده و جشنی است که درشب آخرین چهارشنبه سال برپا می شود. این مراسم هنگام غروب و با روشن کردن آتش آغاز می گردد.
در این سنت کهن افروختن آتش نشانه پیروزی روشنایی بر تاریکی است و مردم در مراسم با افروختن آتش این پیروزی را جشن گرفته و به شادی و سرور می پردازند. آن ها از روی آتش می پرند و با گفتن این جمله زردی من از تو، سرخی تو از من، بیماری و زردی را از خود دور کرده و سرخی و حرارت آتش را می خواهند؛ در واقع آن ها می خواهند با دور ریختن بدی ها و بیماری ها سال جدید را با شور و حرارتی تازه آغاز کنند. از روزگاران قدیم این شب پر از شور و حرارت با مراسمی همراه بود که آن را جذاب تر می کرد.
یکی از این مراسم کوزه شکنی بود که امروزه دیگر انجام نمی شود. فال گوش ایستادن، بلاگردانی، قاشق زنی و بخت گشایی نیز از رسوم جالبی بوده که به مرور زمان کمرنگ شده و حتی از بین رفته است. باید توجه داشته باشیم که همه این مراسم ها جنبه سمبلیک و نمادین داشته و بهانه ای برای گردهمایی و تفال نیک زدن به شمار می رفته است.
زیارت اهل قبور
با توجه به باور پیشینیان و بازگشت فروهرها، ایرانیان در آخرین شب جمعه سال با گل، شمع، شیرینی و سبزه به دیدار اهل قبور و درگذشتگان خود می روند و برای آن ها طلب مغفرت می کنند.
نوروز خوانی
در گذشته در روزهای پایانی سال گروهی از افراد به صورت گروهی به روستاها یا شهرهای مختلف می رفتند و با خواندن اشعاری در مدح بهار، آمدن این فصل را نوید می دادند.
رویاندن سبزه
ایرانیان از قدیم الایام چند روز مانده به عید سبزه، سبز می کردند. آن ها گندم، جو، نخود و عدس را سبز کرده و رشد هر یک از آن ها را به فال نیک می گرفتند و بر آن بودند که آن دانه در سال نو موجب برکت و باروری خواهد بود.
لباس نو
یکی از آداب و رسوم عید نوروز خریدن و پوشیدن لباس نو است. به همین دلیل قبل از عید بیشتر ایرانیان به خرید لباس نو می پردازند و آن ها بر این باورند که در هنگام سال نو باید آراسته و پیراسته بود.
شب عید
سال های سال است که بیشتر ایرانیان برای شب عید سبزی پلو با ماهی می خورند؛ اما قدیمی ها این شب را با خوردن آش رشته یا رشته پلو جشن می گرفتند و معتقد بودند با خوردن این غذاها سر رشته امور تا آخر سال به دست افراد خانواده می آید.
چیدن سفره هفت سین
هفت سین شاخص ترین نماد نوروز است و رسم بر این است که همه اعضای خانواده سال جدید را در کنار آن تحویل کرده و جشن بگیرند. در این سفره هفت خوردنی و گیاه که با حرف “سین” شروع می شوند در سفره قرار داده شوند.
عدد هفت در نزد ایرانیان باستان همواره عدد مقدس و خوش یمنی بوده و هر یک از این هفت سین نماد چیزی مهم و باارزش است. این هفت سین شامل سیب، سبزه، سرکه، سمنو، سیر، سماق و سنجد است. در کنار این ها آینه و قرآن، شمع، گل، گلاب، سکه، ماهی قرمز، تخم مرغ های رنگ شده نیز زینت بخش سفره هفت سین هستند. رسم دیرین بر این است که هنگام تحویل سال همه اعضای خانواده لباس نو و پاکیزه بپوشند و در کنار سفره نشسته و با خواندن دعا سال را تحویل کنند.
عیدی و هدایای عید
از گذشته تا کنون در نوروز، بعد از تحویل شدن سال بزرگترها به کوچکتر ها عیدی می دادند. معمولا بزرگ ترها اسکناس های نو را به قصد تبرک لای قرآن گذاشته و عیدی می دهند. در سال های اخیر دادن هدیه نیز مرسوم شده است.
دید و بازدید
دید و بازدید یکی از سنت های عید نوروز است؛ در روز عید و پس از تحویل سال ایرانیان برای یکدیگر آرزوی سلامتی و برکت می کنند و به این قصد به خانه یکدیگر می روند. آن ها ضمن گفتن تبریک سال جدید و آرزوی سالی خوش هیچ کدورتی را در سال نو بین خود باقی نمی گذارند.
سیزده بدر
جشن نوروز با سیزده بدر خاتمه پیدا می کند؛ در این روز که به روز طبیعت نامگذاری شده است، مردم طبق یک باور قدیمی و برای راندن نحسی از خانه های خود خارج شده و به اطراف شهر یا به فضاهای سبز می روند.
در این روز معمولا بیشتر اعضای خانواده کنار هم جمع می شوند و با پختن آش یا بازی های دست جمعی به جشن و سرور می پردازند. این جشن نمادین و باستانی در سال 2009 در تقویم مجمع عمومی سازمان ملل قرار گرفت.
در سال 1391 در صحن عمومی سازمان ملل و یونسکو به میزبانی ایران جشن گرفته شد و تمام مردم دنیا با این میراث ارزشمند آشنا شدند.